Smeerwortel, ook bekend onder de wetenschappelijke naam Symphytum officinale, is een interessante plant die zowel functioneel als decoratief kan zijn in de tuin. Met zijn grote, harige bladeren en prachtige klokvormige bloemen is smeerwortel een opvallende verschijning, vooral langs de randen van vijvers. In dit artikel bespreken we hoe je smeerwortel kunt herkennen, de voor- en nadelen van deze plant, en hoe je hem het beste kunt verzorgen.
Smeerwortel herkennen
Smeerwortel is een overblijvende plant die behoort tot de ruwbladigenfamilie (Boraginaceae). De plant kan tot wel 1,5 meter hoog worden en heeft stevige, behaarde stengels. De bladeren zijn groot, langwerpig en ruw aan de bovenkant. De bloemen van Symphytum officinale bloeien in trossen en hebben een klokvorm. Ze kunnen variëren van wit tot roze en paars. De bloeitijd loopt van mei tot augustus, afhankelijk van de soort en standplaats.
Is gewone smeerwortel giftig?
Ja, gewone smeerwortel (Symphytum officinale) bevat pyrrolizidine-alkaloïden, die in grote hoeveelheden giftig kunnen zijn voor zowel mensen als dieren bij inname. Hoewel de plant historisch werd gebruikt in de kruidengeneeskunde, wordt het intern gebruik tegenwoordig afgeraden vanwege de potentiële schadelijke effecten op de lever. Daarom is het belangrijk om voorzichtig te zijn bij het hanteren van smeerwortel, vooral als er kinderen of huisdieren in de buurt zijn.
Is gewone smeerwortel onkruid?
Gewone smeerwortel (Symphytum officinale) wordt soms als onkruid beschouwd, vooral in tuinen waar het zich ongecontroleerd kan verspreiden. De plant heeft een sterke groei en kan zich snel uitbreiden door zowel zaad als wortelstokken. Hierdoor kan het andere planten verdringen en is het lastig te verwijderen zodra het zich eenmaal heeft gevestigd.
In vijver- en natuurtuinen wordt gewone smeerwortel echter vaak gewaardeerd vanwege zijn waarde voor de biodiversiteit. Zoals ik hierboven al vertelde trekt deze plant bijen, hommels en andere bestuivers aan met zijn nectar en biedt schuilplaatsen voor verschillende diersoorten. Dus hoewel het in sommige contexten als onkruid wordt gezien, kan het in andere juist een nuttige en waardevolle plant zijn.
Wat maakt smeerwortel geschikt voor bij de vijver?
Smeerwortel is een uitstekende moerasplant die goed gedijt op vochtige grond, wat hem ideaal maakt voor aanplant langs vijverranden. De plant helpt niet alleen bij het stabiliseren van oevers door zijn uitgebreide wortelstelsel, maar trekt ook bijen en andere bestuivers aan met zijn bloemen. Daarnaast werkt deze plant als een bodembedekker, wat helpt bij het onderdrukken van onkruid.
Voordelen en nadelen van smeerwortel
Voordelen
- Biodiversiteit: De bloemen trekken veel bestuivers aan, wat de biodiversiteit in je tuin verhoogt.
- Bodembedekking: Smeerwortel groeit snel en kan grote oppervlakken bedekken, wat helpt bij het bestrijden van onkruid.
- Verbetering van de bodem: De wortels van Symphytum officinale halen voedingsstoffen uit diepere grondlagen naar boven, wat de bodemvruchtbaarheid ten goede komt.
Nadelen
- Invasief karakter: Smeerwortel kan zich snel uitbreiden en andere planten verdringen als hij niet goed beheerd wordt.
- Giftigheid: Vanwege de giftige stoffen moet je voorzichtig zijn bij het planten in tuinen waar kinderen of huisdieren spelen.
Verschillende soorten smeerwortel
Er zijn verschillende soorten smeerwortel die variëren in uiterlijk, groeiplaats, en toepassing. Hier zijn enkele van de meest voorkomende:
1. Gewone smeerwortel (Symphytum officinale)
- Standplaats: Vochtige, vruchtbare grond, vaak te vinden langs waterkanten, in vochtige graslanden en bossen.
- Bloei: Meestal van mei tot juli, met klokvormige bloemen in kleuren variërend van paars en roze tot wit.
- Winterhard: Ja, zeer winterhard.
- Wintergroen: Nee, gewone smeerwortel is niet wintergroen.
- Bijzonderheden: Deze soort is waardevol voor bestuivers zoals bijen en hommels. Het wordt soms als geneeskrachtige plant gebruikt, maar voorzichtigheid is geboden vanwege de giftige alkaloïden in de wortels en bladeren.
2. Hoge smeerwortel (Symphytum × uplandicum)
- Standplaats: Voorkeur voor vochtige en goed doorlatende grond, vaak in tuinen en langs wegen.
- Bloei: Van mei tot augustus, met bloemen die vaak paarsblauw of roze van kleur zijn.
- Winterhard: Ja, zeer winterhard.
- Wintergroen: Nee, deze soort is niet wintergroen.
- Bijzonderheden: Deze hybride soort is een kruising tussen gewone en ruige smeerwortel (Symphytum asperum). Hij wordt vaak gebruikt in permacultuur vanwege zijn diepe wortels die de bodemstructuur verbeteren en voedingsstoffen uit de diepere lagen naar de oppervlakte brengen.
3. Kaukasische smeerwortel (Symphytum caucasicum)
- Standplaats: Houdt van vochtige, goed doorlatende bodems en kan gedeeltelijke schaduw verdragen.
- Bloei: Bloeit vanaf mei tot juni met heldere, diepblauwe bloemen.
- Winterhard: Ja, winterhard.
- Wintergroen: Nee, deze soort verliest zijn bladeren in de winter.
- Bijzonderheden: De kaukasische smeerwortel heeft sierlijke blauwe bloemen en wordt soms in siertuinen gebruikt vanwege zijn aantrekkelijke uiterlijk.
4. Russische smeerwortel (Symphytum × uplandicum ‘Bocking 14’)
- Standplaats: Groeit goed op vochtige, maar goed doorlatende grond en is zeer goed aangepast aan verschillende bodemtypen.
- Bloei: Van mei tot juli, met bloemen die meestal paars tot blauw zijn.
- Winterhard: Ja, zeer winterhard.
- Wintergroen: Nee, verliest zijn bladeren in de winter.
- Bijzonderheden: Deze soort is bekend in de biologische landbouw en permacultuur vanwege zijn snelle groei en de productie van een rijke bladmulch die de bodem verbetert. De ‘Bocking 14’-cultivar is speciaal geselecteerd voor zijn lage gehalte aan pyrrolizidine-alkaloïden, wat betekent dat hij veiliger is voor gebruik als mulch en vloeibare meststof.
5. Hybride smeerwortel (Symphytum × uplandicum ‘Axminster Gold’)
- Standplaats: Vochtige, goed doorlatende grond, gedeeltelijke schaduw.
- Bloei: Van mei tot juli met paarse bloemen.
- Winterhard: Ja, winterhard.
- Wintergroen: Nee, verliest bladeren in de winter.
- Bijzonderheden: Deze variëteit is bijzonder vanwege zijn decoratieve bladeren met goudgele randen. Hij wordt vaak in siertuinen gebruikt vanwege zijn aantrekkelijke bladkleur en kan een opvallend accent vormen in een border.
Met welke planten kun je smeerwortel goed combineren?
Smeerwortel combineert goed met andere moerasplanten zoals gele lis (Iris pseudacorus), kattenstaart (Lythrum salicaria), en moerasvergeet-mij-nietje (Myosotis scorpioides). Deze planten delen vergelijkbare eisen wat betreft vocht en standplaats, en samen creëren ze een gevarieerde en kleurrijke vegetatie langs de vijverrand.
Verzorging, bloeitijd en standplaats
Smeerwortel is een onderhoudsarme plant die goed gedijt in vochtige grond. Hij houdt van een plek in de halfschaduw tot volle zon. De bloeitijd varieert, maar valt doorgaans tussen mei en augustus. Na de bloei kun je de plant terugsnoeien om verdere verspreiding te voorkomen en om de plant compact te houden.
Veel voorkomende plagen en ziektes
Smeerwortel is relatief resistent tegen de meeste plagen en ziektes. Soms kunnen bladluizen of slakken de bladeren aantasten, maar dit heeft zelden ernstige gevolgen voor de plant. Zorg ervoor dat de plant niet te nat staat, om wortelrot te voorkomen.
Conclusie
Smeerwortel is een veelzijdige plant die zowel functioneel als decoratief is, vooral rond vijvers en andere vochtige plekken in de tuin. Met de juiste verzorging kan hij bijdragen aan een gezonde en biodiverse tuinomgeving. Houd echter rekening met zijn neiging om zich snel te verspreiden en zijn giftigheid, vooral als je kinderen of huisdieren hebt. Met deze overwegingen in gedachten, kan deze mooie moerasplant een waardevolle aanvulling zijn op je vijver- of tuinlandschap.